ملیـحـــــــــــــــــــــــــــانه

روانکاوی این نکته به اثبات رسیده که قسمت اعظم روان انسان بر خود او مخفی و پنهان است . گاهی هنگام بروز یک مشکل اجتماعی ، رفتارهای ناپسندی از انسان سر می زند که پیش از آن تصور آن را هم نمی کرد . این همان مسئله ای است که بشر را ترغیب می کند حقیقت خود را بهتر بشناسد . یکی از لوازم مهم موفقیت انسان ، همین شناخت از خود است . به گفته امام محمد غزالی ، دانشمند بزرگ اسلامی : " هیچ چیز به تو نزدیکتر از خود تو نیست ، چون خود را نشناسی ،‌ دیگران را چگونه خواهی شناخت ؟ "
خود شناسی به معنای شناخت همه جانبه از وجود خود و توانائیهای خویشتن است . اینکه فرد دریابد چه هست ؟ از کجا آمده ؟ به کجا خواهد رفت ؟ و برای چه به دنیا آمده است ؟ همین شناخت از خود ، کلید معرفت به خداوند یکتا و حکیم است . چنانکه گفته اند :
" هرکه خود را شناخت ، خدای خود را می شناسد . "
انسان با استعدادهای شگفت خود ، دارای یک کالبد ظاهری است که آن را جسم می گویند و باطن او ، نفس و روح اوست . حقیقت انسان ، همین نفس و جان اوست که اگر پاک و تزکیه گردد ، عقل روشن بین می شود و درنتیجه شخص ، راه صحیح را از خطا تمیز می دهد . به عبارت دیگر ، سعادت انسان و دستیابی به کمالات الهی ، بستگی به تهذیب و تربیت نفس دارد . چراکه جسم انسان در اغلب موارد ، پیرو نفس اوست . به عنوان مثال ، چشم آدمی مناظری را دنبال می کند که نفس فرمان می دهد . بنابراین انسانها باید بکوشند نفس خود را بشناسند و آن را از آلودگیهای گناه و تباهی پاک سازند تاا از کژیها و انحرافات رهایی یابند.
حجاب چهره جان می شود غبار تنم
خوش آندمی که از این چهره پرده برفکنم
چنین قفس نه سزای چو مرغ خوش الحانیست
روم به روضه رضوان که مرغ آن چمنم
از نگاه دانشمندان ، امروزه روانکاوی و خود کاوی ، روشی مهم برای پی بردن به بیماریهای روانی و درمان آنهاست . علی (ع ) نیز با بیانی جذاب و دلنشین ، کشف بیماریهای روانی و درمان آنها را از طریق خود کاوی توصیه می کند و می فرماید :
" بر خردمند لازم است که در نفس خویش کاوش کند و مفاسد و رذائل روح خویش را درمورد ایمان و عقیده و اخلاق و آ‌داب بدست آورد . آنگاه آنها را در سینه خود ضبط کند و یا بر کاغذی بنویسد ، سپس برای ریشه کن ساختن آن پلیدیها و رذائل ، بطور جدی اقدام کند . "
بطور کلی بزرگان الهی وقتی می خواهند انسان را به ارزشهای عالی سوق دهند ، او را متوجه درون خود می کنند تا حقیقت وجود خویش را کشف کند . انسانی که به باطن خویش با تیزبینی می نگرد و ضعفها و کاستیهای آن را شناسایی می کند ، جایگاه خویش را در این جهان خواهد یافت . او درمی یابد که پستی ، دروغگویی ، نفاق و فساد ، با جوهر عالی وجودش سازگار نیست . بلکه او انسانی آزاد و مختار است که مسئول سرنوشت خویش و آباد کردن جهان است . او آفریده خداوند است و برحسب تصادف بر دیگر مخلوقات الهی برتری نیافته تا استبداد بورزد و همه چیز را برای خویش تصاحب کند . از سوی دیگر ، قدر و منزلت او این اجازه را نمی دهد که خود را ناچیز و حقیر بپندارد و دیگران حقوق و شأن او را پایمال کنند . این است که با خودشناسی ، زندگی انسان ، معنا و مفهوم دیگری می یابد و زمینه دریافت نیکی ها و فضایل اخلاقی در او فراهم می شود . خداوند در قران کریم به این مسئله اشاره می کند که نفس انسان ، نیکو آفریده شده و گرایش به بدی و پرهیزکاری به آن الهام شده است . اما کسی رستگار می شود که نفس خود را پاکیزه سازد .
شناخت خود و تزکیه نفس ، راههای مختلفی دارد . یکی از مهمترین شیوه ها ، تفکر و خلوت کردن با خود است . لازم است در پاره ای از مواقع ، آدمی به محاسبه خود بپردازد و کارهایی را که انجام داده ارزیابی کند . در این رابطه ، روانشناسان توصیه می کنند در اتاقی ساکت و آرام ، در جایی آسوده بنشینید و بخواهید یک ساعت کسی مزاحمتان نشود تا ذهنتان متوجه هیچ سر و صدایی نشود و احتیاجات بدنی ، هوش شما را متوجه جسم نکند . توجه داشته باشید که ده ها عامل درونی ، شما را به عقب می کشاند تا از خود کاوی منصرف شوید . شما با محاسبه کارهای روزانه ، می توانید شخصیت خود را تغییر دهید . همچنین با ایجاد نیروی مثبت در خود ، این قدرت را دارید که ارزشهای جدید و هدفهای نوینی را برای زندگی خود برگزینید .
از امام سجاد (ع ) سوال شد : از همه مردم مهمتر و با شخصیت تر کیست ؟ فرمود : " آن کس که تمام دنیا را با نفس خود برابر نمی بیند . " یعنی او برای خویش ، عزت و شرافتی قائل است که اگر تمام دنیا را در یک کفه ترازو / و شرافت و کرامت نفس را در کفه دیگر قرار دهند ، حاضر به معامله نیست .

منبع